Zdrowie na co dzień

Jak światło naturalne i sztuczne oświetlenie wpływa na Twój organizm, zdrowie i samopoczucie

Autor: Sebastian Kilichowski Dodano: 12 września 2024

Czy tego chcesz, czy nie, jesień wkracza powoli do naszego kraju, co ma wpływ na nasze samopoczucie. Co prawda “jesieniary” nie mogą się doczekać długich wieczorów, ale wraz ze zmianą pory roku skraca się dzień, a tym samym zmniejsza się dostęp do naturalnego światła. W życiu człowieka, zwierząt i roślin naturalne światło ma bardzo duże znaczenie. Wpływ światła na organizm jest badany od lat i udowodniono, że niedobór światła dziennego działa niekorzystnie na wiele procesów, w tym wydzielanie hormonów. Niedobór światła może mieć negatywny wpływ na nasze zdrowie. Jak światło naturalne działa na nas? Na co zwracać uwagę przy wyborze oświetlenia LED? Co jest szczególnie ważne i co warto wiedzieć, by zachować dobry nastrój i samopoczucie w oświetleniu sztucznym? Czym grozi brak naturalnego oświetlenia? Na te pytania odpowiadam w niniejszym artykule. Zapraszam do lektury!

Jak światło dzienne wpływa na życie człowieka i nasze codzienne samopoczucie

Światło dzienne wpływa pozytywnie na wiele aspektów naszego zdrowia fizycznego i psychicznego. Odpowiednie dawki światła regulują nasz rytm dobowy, a dobrze dobrane oświetlenie w domu wpływa na nasz nastrój, skupienie, prawidłowy sen i zdrowie całego organizmu. Ekspozycja na światło dzienne wpływa na produkcję serotoniny, zwanej hormonem szczęścia. Światło słoneczne jest niezbędne do syntezy witaminy D w skórze, która jest szczególnie ważna dla zdrowia kości, układu odpornościowego i ogólnego zdrowia fizycznego. Brak naturalnego światła może prowadzić do różnych problemów zdrowotnych. Zmniejszona ilość światła powoduje wahania poziomu kortyzolu, czyli hormonu stresu i zaburzenia w wydzielaniu melatoniny, co prowadzi do zaburzeń snu. Naturalne światło wspomaga prawidłową pracę metabolizmu, utrzymanie prawidłowej wagi i apetytu.

Różne barwy światła a ich wpływ na zdrowie i samopoczucie człowieka

Barwa światła ma znaczący wpływ na nasz nastrój. Prawidłowe oświetlenie zwiększa widoczność i zmniejsza zmęczenie, co ma istotny wpływ na wydajność pracy. Zbyt zimne i intensywne światło może jednak prowadzić do nadmiernego pobudzenia i przebodźcowania.

  • Barwa światła zimna (cool white, 5000-6500 Kelwinów) – sprzyja koncentracji, pobudza organizm do pracy.
  • Barwa światła neutralna (neutral white, 3500-4500 Kelwinów) barwa pośrednia, oświetlenie zbliżone do światła dziennego.
  • Barwa światła ciepła (warm white, 2700-3300 Kelwinów), sprzyja odpoczynkowi  i wprowadza w stan relaksu, to barwa, która występuje w naturze przy wschodzie i zachodzie słońca.

Jeśli zależy nam na stworzeniu miłej atmosfery, wybierzmy światło cieplejsze. W pokoju dziennym najlepiej sprawdzi się np. pomarańczowa żarówka od EyeShield. Światło o barwie ciepłej ma właściwości relaksacyjne, jest więc idealne do miejsc wypoczynku, zwłaszcza sypialni. Przy wyborze żarówek LED poza barwą światła zwróć uwagę na:

  1. Natężenie – ilość luxów, czyli jak jasno żarówka świeci. Poziom natężenia światła jest bezpośrednio powiązany ze strumieniem świetlnym, którego jednostką są lumeny.
  2. Współczynnik oddawania barw CRI. Im wyższy współczynnik, tym lepsze odwzorowanie naturalnych barw.
  3. Efekt migotania. Występuje podczas stosowania niskiej jakości diod LED. Takie niewidoczne migotanie może powodować ból, zmęczenie oczu, zawroty i bóle głowy (także migrenowy), kłopoty z koncentracją, nadwrażliwość nerwową, a nawet ataki padaczki.
  4. Pobór mocy, czyli liczba wat.

Wpływ światła na zdrowie i samopoczucie człowieka: Kluczowe aspekty dla organizmu

Światło wpływa na organizm człowieka na wiele sposobów: od regulacji rytmów okołodobowych po oddziaływanie na nasz nastrój i zdrowie. Różne źródła światła mogą wpływać na Twoje codzienne życie, mimo że być może nie zdajesz sobie nawet z tego sprawy. Ekspozycja na światło w ciągu dnia, szczególnie rano, działa korzystnie na zdrowie człowieka. Ma znaczący wpływ na samopoczucie i wydajność, a nawet metabolizm. W obecnych czasach pracujące osoby należą do grupy ryzyka. Spędzamy większość czasu w pomieszczeniach, bez dostępu do naturalnego światła, który zapewnia dłuższy i lepszej jakości sen nocny, a także lepszą ogólną jakość życia. To światło słoneczne o poranku i w ciągu dnia sprawia, że możemy szybko zasypiać wieczorem. Zespół z Uniwersytetu w Göteborgu obserwował osoby ciężko chore i ofiary wypadków przyjęte na oddział intensywnej terapii. Na salach, w których leżeli pacjenci, użyto specjalnego oświetlenia, które zmieniało się, dostosowując się do odpowiedniej pory dnia. Rano i wieczorem w pomieszczeniach zapalano czerwone światło, imitujące wschód i zachód słońca. Za dnia sztuczne światło było bardzo zbliżone do naturalnego światła słonecznego o tej porze. Efekty takiego działania były korzystne dla rytmu dobowego pacjentów i ich samopoczucia, a efekty utrzymywały się długo. Po roku od wypisania z kliniki badacze zapytali ich o zdrowie fizyczne i psychiczne, w tym apetyt i sen. Pacjenci biorący udział w eksperymencie lepiej oceniali swój stan niż grupa kontrolna. Również odwiedzający chorych goście i pracownicy szpitala potwierdzali pozytywny wpływ światła na samopoczucie. Co prawda była to subiektywna opinia badanych, ale może być wskazówką dla placówek leczniczych, by zastanowić się nad sensem stosowania zimnego, “szpitalnego” światła we wszystkich pomieszczeniach przez całą dobę. Przy zastosowaniu odpowiedniego oświetlenia o 43% zmniejszyła się liczba upadków osób starszych, a także stany depresyjne i pobudzenie podopiecznych w domach opieki. Energooszczędne żarówki mogą spełniać swoją funkcję, być bezpieczne, a zarazem wspomagać chorych w powrocie do zdrowia.

Australijscy naukowcy ze School of Optometry and Vision Science na Queensland University of Technology stwierdzili, że kontakt z naturalnym światłem chroni dzieci przed rozwojem krótkowzroczności. W trakcie badania dzieci nosiły na nadgarstku czujniki rejestrujące ekspozycję na światło dzienne. Mniejsza ekspozycja łączyła się z szybszym wzrostem gałki ocznej, która jest skorelowana z pojawieniem się krótkowzroczności. Stąd wniosek, aby dzieci spędzały co najmniej dwie godziny dziennie na zewnątrz, w naturalnym świetle. Badanie zespołu z Northwestern University wykazało, że osoby, które o poranku wystawiają się na działanie promieni słonecznych, są szczuplejsze! Od porannego naświetlenia zależało 20 proc. BMI. Z czego to wynika? Naturalne światło jest niezbędne to prawidłowego metabolizmu. Zaburzony zegar wewnętrzny oznacza często wzrost wagi. Niedobór snu prowadzi do zwiększenia poziomu hormonu głodu – greliny, a także obniżenia poziomu leptyny, która sygnalizuje sytość. Badacze zalecają co najmniej 20-30 minut dziennego światła do południa. Nawet w pochmurny dzień natężenie światła przekracza 1000 luksów. Udowodniono nawet, że światło jest potrzebne już w okresie płodowym. Badanie na myszach w Cincinnati Children’s Hospital Medical Center pokazało, że światło wnikające do łożyska jest niezbędne do prawidłowego rozwoju siatkówki. Trafiające do płodu fotony aktywują melanopsynę w oczach, która uczestniczy w rozwoju naczyń krwionośnych i neuronów siatkówki. Tym samym światło zapewnia odpowiedni rozwój gałki ocznej.

Sztuczne źródła światła i ich wpływ na zdrowie: Jakie oświetlenie wybrać?

Z pewnością elektryczność jest ogromnym osiągnięciem ludzkości. To dzięki niej możemy niejako wydłużać dzień, zwiększać czas swojej aktywności. Możemy wstawać przed świtem i kłaść się późno w nocy. Sztuczne światło jest nieodłącznym elementem naszego życia, ale jego nadmierna ekspozycja może mieć negatywne skutki. Jak unikać potencjalnych zagrożeń związanych z ekspozycją na sztuczne oświetlenie, zwłaszcza światła niebieskiego z LED? Około 90% naszego czasu spędzamy obecnie w pomieszczeniach sztucznie oświetlonych. W 2017 r. Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (IARC) Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) sklasyfikowała pracę na nocną zmianę z zaburzeniami okołodobowymi jako prawdopodobny (grupa 2 A) czynnik rakotwórczy dla ludzi. Potwierdziły to badania epidemiologiczne na ludziach i badania na modelach zwierzęcych. Nocna ekspozycja na niebieskie światło o długości fali 460–495 nm hamuje produkcję melatoniny. Niewystarczająca ekspozycja na światło słoneczne w ciągu dnia i wystawianie się na sztuczne światło w nocy wiąże się z otyłością, cukrzycą, chorobami serca, zaburzeniami  psychicznymi oraz niektórymi nowotworami wrażliwymi na układ hormonalny, takimi jak rak piersi. Szczyt czułości receptorów melanoptycznych ipRGC w ludzkiej siatkówce wynosi około 480 nm w niebieskiej części widma widzialnego, a najsilniej na rytm okołodobowy działają fale światła niebieskiego o długości 460–495 nm, a więc w pobliżu szczytu czułości tych receptorów. Światło niebieskie wieczorem, czyli na 3-4 godziny przed snem, najbardziej zakłóca sen nocny, hamuje produkcję melatoniny, opóźnia fazę rytmu okołodobowego (DSPS), zaburza rytm okołodobowy. Konsensus naukowy potwierdza, że światło używane wieczorem powinno mieć jak najmniej niebieskiej zawartości. Istnieje ponad pięciokrotna różnica w tłumieniu melatoniny w nocy między różnymi źródłami światła LED o tym samym natężeniu luksów, w zależności od natężenia niebieskiego promieniowania źródła światła LED. Nawet niewielkie ilości niebieskiego promieniowania w świetle widzialnym w godzinach nocnych mogą powodować zaburzenia dobowe i zwiększać ryzyko zaburzeń zdrowotnych. 

Jak projektować oświetlenie wspierające zdrowy rytm dobowy i pozytywnie wpływające na nasz nastrój

Naukowcy są zgodni, że lampy LED o wysokiej zawartości światła niebieskiego 460–495 nm powinny być opatrzone etykietą ostrzegawczą “może być szkodliwe, jeśli jest używane w nocy”. Niestety producenci tego nie robią. Sprzedaż diod LED wzrósł do ponad 80% udziału w rynku w 2022 r., do czego przyczyniła się polityka rządowa, która zakazała sprzedaży tradycyjnych żarówek żarowych w celu uzyskania oszczędności energii. Od 1 września 2012 roku wszystkie tradycyjne żarówki zniknęły z półek sklepowych, a ich produkcja została wstrzymana w całej UE. Nowe przepisy zaproponowane w 2023 r., które mają wejść w życie w 2029 r., zwiększają minimum do 120 lumenów na wat, co wykluczy z rynku wszystkie rodzaje oświetlenia z wyjątkiem diod LED wzbogaconych na niebiesko. Mniej niż 0,5% sprzedawanego obecnie oświetlenia ma dostosowane natężenie i zakres emitowanego światła ze względu na porę użytkowania: dzień lub noc. Dobrze zaprojektowane oświetlenie może wspierać nasz naturalny rytm dobowy i poprawiać zdrowie. Rodzaj światła powinien być dostosowany do pomieszczenia i naszych preferencji. W zależności od jego intensywności wpływ światła na organizm człowieka może być różny, przy różnego rodzaju pracach światło daje impuls do działania.

Wieczorem zadbaj o spokojniejszą, bardziej nastrojową barwę światła. Szczególnie wartościowe jest czerwone światło, które działa regenerująco. Jeśli szukasz zdrowego oświetlenia dla oczu bez światła niebieskiego i efektu migotania, które wspomaga pracę wewnętrznego zegara i nie męczy oczu, to sprawdź żarówki DayTorch i NightTorch. Pamiętaj, że wpływ na organizm człowieka oświetlenia, w jakim przebywamy jest ogromny. Nowoczesne rodzaje oświetlenia mogą wpływać pozytywnie na nasze samopoczucie, jakość snu i stan zdrowia, o ile zdecydujesz się na zdrową alternatywę dla zwykłych żarówek LED.

Źródła:

Patients in intensive care feel better with light adapted to the time of day | University of Gothenburg (gu.se)

https://www.frontiersin.org/journals/photonics/articles/10.3389/fphot.2023.1272934/full

Natural light in office boosts health | EurekAlert!